Η Ανατομία (<ανά + τέμνω=κόβω) είναι η βιολογική επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη, σε δομικό επίπεδο, την καταγραφή, και την περιγραφή της δομής ζωντανών οργανισμών, και των επιμέρους συστημάτων τους.

Επιμέρους γνωστικά πεδία της ανατομίας είναι:

• η Ιστολογία, που μελετά τη φυσιολογική δομή των ιστών σε μικροσκοπικό (κυτταρικό) επίπεδο, 
• η Παθολογική Ανατομία, που μελετά παθήσεις και αποκλίσεις από το φυσιολογικό, πάλι σε κυτταρικό επίπεδο, και 
• η Εμβρυολογία, που μελετά τα στάδια ανάπτυξης του εμβρύου και τις αποκλίσεις αυτών από το φυσιολογικό, από το σχηματισμό του εμβρύου (γονιμοποίηση ωοκυττάρου και σχηματισμός ζυγωτού) μέχρι και το πέρας του τοκετού.

Η ανατομία άρχισε να συγκροτείται ως επιστημονικός κλάδος κατά την Αναγέννηση.

To σώμα μας και ειδικότερα ο οργανισμός μας αποτελεί ένα προσιτό αλλά, ταυτόχρονα, και τόσο απρόσιτο στοιχείο της ζωής μας. Νομίζουμε ότι το γνωρίζουμε, αλλά καταλαβαίνουμε παράλληλα και το πόσο άγνωστο μας είναι. Ολοκληρώνουμε τον κύκλο της ζωής μας χωρίς, τις περισσότερες φορές, να το γνωρίσουμε και να εξοικειωθούμε μαζί του. Ωστόσο, η πρόοδος της επιστήμης, γενικά, και η ανάπτυξη της βιολογίας, της βιοτεχνολογίας και της ιατρικής, ειδικότερα, έχει φέρει το ανθρώπινο σώμα στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας και έχει μετατρέψει τον απλό καθημερινό άνθρωπο σε αμήχανο καταναλωτή βιολογικών και ιατρικών όρων που σχετίζονται με την ίδια του την ύπαρξη, αλλά αδυνατεί να κατανοήσει.

 Από την άλλη, η διδασκαλία της Ανατομίας  είναι αναγκαία για την πλήρη και λεπτομερή γνώση και κατανόηση του ανθρώπινου σώματος και των λειτουργιών του.

 __________________________________________________

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ

Ι.  Α. Τα μέρη και οι χώρες του σώματος

1. Κεφαλή

Αποτελείται από:

α. Το εγκεφαλικό κρανίο

- περικλείει τον εγκέφαλο και τα αισθητήρια όργανα

- βρίσκεται προς τα πίσω και άνω

β. Το προσωπικό κρανίο

-  περικλείει τη ρινική κοιλότητα

- βρίσκεται προς τα εμπρός και κάτω

2. Κορμός

Αποτελείται από το λαιμό, το θώρακα και την κοιλιά

α. Ο λαιμός

- συνδέει την κεφαλή με το θώρακα

- 2 μέρη: αυχένα = προς τα πίσω
- τράχηλος = προς τα εμπρός

β. Ο θώρακας

-   περικλείει όργανα του αναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήματος (πνεύμονες, καρδιά κ.λ.π.)

-  • έχει σχήμα κώνου με τη βάση προς τα επάνω (συνέχεται με το λαιμό και τα άνω άκρα) και την κορυφή προς τα κάτω (συνέχεται με την κοιλιά)

γ. Η κοιλιά

-  το κατώτερο τμήμα της κοιλιάς είναι η πύελος

-  το κατώτερο τμήμα της πυέλου είναι το περίνεο

-  η κοιλιακή κοιλότητα περιέχει τα όργανα του προσανατολισμού όπως το ήπαρ, το στομάχι και τον εντερικό σωλήνα περιέχει τα απεκκριτικά όργανα όπως τους νεφρούς, την ουροδόχο κύστη κ.λ.π.

-  η πυελική κοιλότητα   - περιέχει τα γεννητικά όργανα (εκτός από τους όρχεις)

- είναι συνέχεια της κοιλιακής κοιλότητας

- περιέχει και εντερικές έλικες, το σιγμοειδές κόλο και

   το απευθυσμένο

δ. Ο κεντρικός άξονας

-  σπονδυλική στήλη

-  το ανώτερο τμήμα της (αυχενική μοίρα) στηρίζει την κεφαλή

ε. Η ράχη

-  οπίσθια επιφάνεια του κορμού

3. Άκρα

Διακρίνονται σε άνω και κάτω άκρα

α. Άνω άκρο: ο βραχίονας, ο πήχης, το χέρι

β. Κάτω άκρο: ο μηρός, η κνήμη, το πόδι

4. Τοίχωμα του Σώματος

Σχηματίζεται από το δέρμα, τον υποδόριο ιστό, τους ραβδωτούς μυς και τα οστά

1. Δέρμα (επιδερμίδα και δερμίδα)

-  Το δέρμα καλύπτει ολόκληρο το σώμα και καταλαμβάνει περίπου 8% της ολικής μάζας του σώματος.

-  Περιλαμβάνει ιδρωτοποιούς αδένες, λείους μυς για τα αγγεία και λείους ορθωτήρες μυς των τριχών, και έχει πάχος μεταξύ 1.5 και 4 χιλ.

-  Η επιδερμίδα είναι η πιο επιφανειακή του στοιβάδα και έχει πάχος < 1 χιλ. Αναγεννάται διαρκώς.

-  Η δερμίδα βρίσκεται κάτω από την επιδερμίδα και είναι μία στοιβάδα πυκνού ανώμαλου συνδετικού ιστού. Τα αιμοφόρα αγγεία, τασεοϋποδχείς, θερμικοί υποδοχείς και υποδοχείς πόνου εντοπίζονται μέσα στην δερμίδα.

2. Υποδόριος ιστός (επιπολής περιτονία)

-  Μια στοιβάδα χαλαρού ανώμαλου συνδετικού ιστού που βρίσκεται κάτω από το δέρμα

- Είναι προστατευτικό και τροφοδοτείται από τις ίδιες αρτηρίες και φλέβες που αιματώνουν την δερμίδα.

-  Αποτελεί μια αποθήκη λιπωδών κυττάρων

3. Εν τω βάθει περιτονία, μυς και οστά

-  Κάτω από τον υποδόριο ιστό βρίσκονται οι γραμμωτοί μυς και τα οστα.

-  Κάθε γραμμωτός μυς περιβάλλεται από ένα κάλυμμα συνδετικού ιστού, εν τω βάθει περιτονία (επιμύιο).

-  Στις εξωτερικές επιγάνειες επιφανειακών μυών του άνω και κάτω άκρου, η εν τω βάθει περιτονία σχηματίζει ένα κάλυμμα που περιβάλλει ολόκληρο το άκρο.

-  Η εν τω βάθει περιτονία, μαζί με συνδέσμους, τένοντες και τον αξονικό σκελετό αποτελεί το στήριγμα των υποκείμενων μυών της ράχης και συμβάλλει στην ενοποίηση των λειτουργιών τους.

5. Επίπεδα και χώρες

 -  Για να καθορίσουμε ακριβέστερα τη θέση των οργάνων χωρίζουμε τα μέρη του σώματος σε μικρότερες χώρες (φέροντας διάφορα φανταστικά επίπεδα).

ΙΙ. ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Α. Γενικά

1.   Υπάρχουν διεθνώς υιοθετημένοι όροι της ανατομικής που έχουν προταθεί από τη διεθνή συλλογή λατινικών όρων = NOMINA ANATOMICA

-   Η περιγραφική ανατομική του ανθρώπου χρησιμοποιεί ένα διεθνώς αποδεκτό σύνολο όρων τα οποία περιγράφουν τις σχετικές θέσεις των διαφόρων δομικών στοιχείων του σώματος στο τρισδιάστατο χώρο. Για το σκοπό αυτό, το σώμα αναφέρεται πάντα ότι ευρίσκεται στην συγκεκριμένη ανατομική θέση.

2.      Η ορολογία που χρησιμοποιείται από τους ιατρούς διαφέρει (κλινικές περιγραφές)

3.   Το νόημα των όρων - η ανατομία αποτελεί περιγραφική επιστήμη έτσι πολλοί ανατομικοί όροι επισημαίνουν το σχήμα, το μέγεθος, τη θέση, τη λειτουργία κ.λ.π. συνήθως επισημαίνουν το κύριο χαρακτηριστικό τους

4.      Ανατομικές παραλλαγές:

- η κατασκευή των ανθρώπων ποικίλλει σημαντικά το βασικό σχήμα, λεπτομέρειες της δομής της επιφάνειας (οστά), του τρόπου πρόσφυσης (μύες), του τύπου διχασμού (νεύρα & αρτηρίες)

- έτσι χρησιμοποιούνται οι λέξεις «συνήθως» ή «φυσιολογικά» δηλαδή, υπάρχει μια φυσιολογική διακύμανση παραλλαγών

Β. Η ανατομική θέση

1.      Όλοι οι περιγραφικοί όροι εκφράζονται σε σχέση με την ανατομική θέση με την οποία κάθε μέρος του σώματος μπορεί να συσχετιστεί με οποιοδήποτε άλλο

2.      Σε ανατομική θέση ο άνθρωπος στέκεται όρθιος (ή ύπτια) με το κεφάλι, τα μάτια να κατευθύνονται προς τα εμπρός τα άνω άκρα με τις παλάμες να βλέπουν προς τα εμπρός τα κάτω άκρα ενωμένα με τα δάκτυλα να δείχνουν μπροστά

3.      Οι ασθενείς περιγράφονται πάντα στην ανατομική θέση (ή σαν να ήταν σε ανατομική θέση)

Γ. Τα ανατομικά επίπεδα

Υπάρχουν τέσσερα νοητά επίπεδα τα οποία περνούν μέσα από το σώμα στην

ανατομική θέση

1.      Το Μέσο Επίπεδο

Είναι το νοητό κάθετο επίπεδο που περνά κατά μήκος μέσα από το σώμα χωρίζοντάς το σε δεξιό και αριστερό ημιμόριο (τα οποία είναι σχετικά συμμετρικά, εκτ΄ από τη θέση των σπλάχνων).

2.      Τα Οβελιαία Επίπεδα

Είναι νοητά κάθετα επίπεδα που περνούν μέσα από το σώμα παράλληλα με το μέσο επίπεδο

α. το μέσο επίπεδο = το μέσο οβελιαίο επίπεδο

β. στην περιγραφή δίνεται ένα σημείο αναφοράς (π.χ. οβελιαίο επίπεδο που περνά από το μέσο της κλείδας)

3.      Τα Στεφανιαία Επίπεδα (ή Μετωπιαίο)

Είναι νοητά κάθετα επίπεδα που περνούν μέσα από το σώμα σε ορθές γωνίες με το μέσο επίπεδο, χωρίζουν σε πρόσθια και οπίσθια τμήματα (μετωπιαία)

4.      Τα Οριζόντια Επίπεδα (ή Εγκάρσιο)

Είναι νοητά επίπεδα που περνούν μέσα από το σώμα, σε ορθές γωνίες με το μέσο και τα στεφανιαία επίπεδα, είναι παράλληλα με τον ορίζοντα, χωρίζουν σε άνω και κάτω τμήματα = εγκάρσιο επίπεδο, στην περιγραφή δίνεται ένα σημείο αναφοράς.

 

Ε. Τζόνσον, Αν. Καθηγήτρια Ανατομίας